Matejko, Jan: Unia Lubelska

Unia Lubelska – związek pomiędzy dwoma państwami: polskim i litewskim – zawarta została na sejmie w Lublinie 28 czerwca 1569 roku. Ustalono wspólny dla Polski i Litwy sejm, wspólną elekcję i zasady polityki zagranicznej przy zachowaniu odrębności w urzędach, skarbie, wojsku itp. Związek polsko-litewski, inspirowany szczególnie przez szlachtę, skierował politykę polską ku ekspansywnym przedsięwzięciom na wschodzie, na ziemiach litewsko-białorusko-ukraińskich, co nie raz było później przyczyną ostrych konfliktów.

Unia Lubelska, 1869
olej, płótno, 298 x 512 cm;
Zamek w Lublinie – depozyt Muzeum Narodowe w Warszawie

Obraz Matejki powstał dokładnie w 300 rocznicę tego wydarzenia. Nie ma on niestety tej siły co Kazanie Piotra Skargi czy Rejtan. Środkowa grupa z królem Zygmuntem Augustem wznoszącym w górę krucyfiks jest teatralna, podobnie jak loża dworska z „papierową” sylwetką Anny Jagiellonki, przekopiowaną ze starego portretu. Wspaniałe są natomiast pełnokrwiste typy litewskich magnatów (na ogół przeciwnych unii), wspaniale modelowane twarze np. księcia Mikołaja Radziwiłła (klęczy z wyciągniętą szablą) czy kardynała Hozjusza (siedzi z wyciągniętymi rękami po lewej stronie).

Bardzo wymowne jest wprowadzenie przez Matejkę do obrazu wybitnego myśliciela i pisarza politycznego Andrzeja Frycza Modrzewskiego obejmującego ramieniem prostego chłopa. Modrzewski był jednym z pierwszych Polaków, którzy wystąpili w obronie tej uciskanej klasy społecznej.