OBYCZAJE, TRADYCJE, FOLKLOR SŁOWACJI
Słowacki kalendarz ludowy obfituje w zwyczaje i obrzędy sięgające korzeniami do dawnej magii słowiańskiej. Większość z nich wchłonęło chrześcijaństwo. Ponieważ wywodzimy się z tego samego kręgu kultury chrześcijańskiej, większość słowackich zwyczajów jest nam znana, są jednak i takie, o których słyszeli tylko mieszkańcy południowej Polski.
W Nowy Rok chłopcy chodzą po domach z życzeniami szczęścia i radości (kobieta w tym dniu przynosiłaby nieszczęście). Na stole nie może zabraknąć wieprzowiny (symbolizującej dobrobyt) oraz makowców (zapewniają dostatek pieniędzy).
Faśiangy (mjasopust), karnawał trwający od Trzech Króli do środy popielcowej był czasem zabaw i swawoli, w których pobrzmiewały echa antycznych bachanaliów. Najbardziej hucznie obchodzono ostatki (posledny faśiang) z zabawami trwającymi od niedzieli do środy, maskarady i uczty z obowiązkowym pieczystym, pączkami (pampuchy), palenką, winem i piwem. We wtorek odbywał się symboliczny pogrzeb basów – wszelka muzyka milkła na siedem tygodni postu.
W poniedziałek wielkanocny oprócz znanego u nas śmigusa-dyngusa w zachodniej Słowacji smagano dziewczęta wierzbowymi witkami – zwyczaj ten zwano śibaćka. Za oblanie wodą lub wysmaganie (dla zdrowia) chłopcy otrzymywali pisanki -kraslice. Starsze gospodynie również mogły liczyć na wysmaganie specjalnym korbaćem, splecionym z ośmiu gałązek wierzbowych ustrojonych wstążkami.
Noc przed dniem św. Jerzego (24 kwietnia) była czasem palenia ognisk dla rychłego wywołania wiosny. Dziewczętom św. Jerzy pomagał w sprawach sercowych.
Noc z 30 kwietnia na 1 maja należała do czarownic i strzyg, które urządzały sabaty na łysych górach. Wieczorem pasterze odstraszali je strzelaniem z bicza. Na drzwiach w tym samym celu zatykano gałązki jałowca.
Stawianie maików [maje], kultywowane do dziś w wielu regionach Słowacji, wywodzi się z antycznego zwyczaju zatykania na dachach domostw zielonych gałęzi dla ochrony przed demonami i chorobami. Później umieszczano je przed siedzibami znanych osobistości, przed kościołami i ratuszami, a jeszcze później maiki stawiali już tylko młodzieńcy przy domach swoich wybranek. Maik sporządzano z brzózki lub jałowca udekorowanego wstążkami, który przywiązywano do wysokiej żerdzi i ustawiano przed wschodem słońca. Jeśli dziewczynie spodobał się maik, wysyłała chłopcu bukiet ziół i kwiatów. Wieczorem odbywała się zabawa dla młodzieży.
Narodzenie Panny Marii przypadające 8 września jest początkiem babiego lata. Wierzono, że kogo dotknie nić babiego lata, tego czeka wielkie szczęście.
15 września przypada dzień Matki Boskiej Bolesnej, którą papież Pius XI w 1927 r. ogłosił patronką Słowacji.
Hody – uroczyste święta kończące sezon rolniczy – zaczynały się w niedzielę uroczystym obiadem, na który zjeżdżała się cała rodzina. Później były uczty i tańce aż do poniedziałkowego wieczora. Tradycja ta jest żywa do dziś w wielu regionach kraju.
Dzień św. Łucji uważano za dzień ciemnych mocy. Według ludu święta, która zastąpiła słowiańskie bóstwo, była największą z wiedźm (czyli tych, co wiedzą); wierzono, że nie imają się jej płomienie. Tego wieczora po wsiach chodziły kobiety opatulone w białe płótno, ze świeczkami przy twarzach. W niektórych regionach zakładały na głowy wydrążone tykwy. Jedynym skutecznym antidotum na złe czary było nacieranie czosnkiem.
Słowacki folklor, niezwykle zróżnicowany i bogaty, najpełniej ucieleśnia muzyka i taniec. W minionych wiekach każdy region miał tradycyjne tańce i niezliczone pieśni. W XIX w. wydano drukiem kilka zbiorów tekstów i melodii ludowych. Najsłynniejsze z nich to Narodnie Zpiewanki J. Kollara (1834), gromadzące 2,5 tys. utworów, a także zbiory (3 tys. utworów) sporządzone przez węgierskiego kompozytora i folklorystę Belę Bartoka (1918), oraz pierwszego profesjonalnego folklorystę Karola Plickę (1939) – 8,5 tys. utworów. Tradycje śpiewów pasterskich, zbójnickich, miłosnych, górniczych, obrzędowych, wojskowych, werbunkowych, pijackich i żartobliwych, podobnie jak tańców – korowodów, kręgów, hajduków, czardaszy i polek – pielęgnują niezliczone zespoły ludowe. Na Słowacji działa ponadto kilka profesjonalnych zespołów pieśni i tańca (m.in. SLUK, Lućnica, PULS, Ifju szfvek czy uniwersyteckie: Technik, Gymnik, Ekonom). Każdego roku, przeważnie latem, we wszystkich zakątkach kraju odbywają się festiwale folklorystyczne, niektóre o zasięgu międzynarodowym. Najsłynniejsze i największe to imprezy w Vychodnej, Detvie, Terchowej, Zwoleniu, Lućencu, Myjavie, Skalitem, Oravicach, Bańskiej Bystrzycy, Rejdovej, Kamieńce, Raslavcach i Humennem.
W Bratysławie corocznie odbywa się międzynarodowy festiwal folklorystyczny im. Svetozara Straćiny -bardzo interesująca prestiżowa impreza prezentująca z jednej strony czystą muzykę ludową Słowacji, a z drugiej przetworzony folklor i folk międzynarodowy. Radio Słowackie w Bratysławie jest bodaj jedyną rozgłośnią radiową w Europie, mającą własną orkiestrę ludową.
Święta w Słowacji:
• 1 stycznia – Święto powstania Republiki Słowackiej
• 6 stycznia – Trzech Króli
• Wielkanoc
• 1 maja – Święto Pracy
• 8 maja – Dzień Zwycięstwa
• 5 lipca – Dzień Świętych Cyryla i Metodego
• 29 sierpnia – Rocznica wybuchu Słowackiego Powstania Narodowego
• 1 września – Święto Konstytucji Republiki Słowackiej
• 15 września – Święto Matki Bożej Siedmiu Boleści, patronki Słowacji
• 1 listopada – Wszystkich Świętych
• 24-26 grudnia – Boże Narodzenie