Teatr w Słowacji

Teatr w Słowacji

Najwcześniejsze słowiańskie spektakle na obszarze dzisiejszej Słowacji, związane z rytuałami religijnymi, odbywały się ponoć w czasach Rzeszy Wielkomorawskiej, przetrwały w ludowych tradycjach i przeniknęły do obrzędowości chrześcijańskiej. O ich rozpowszechnieniu świadczy fakt, że synod ostrzyhomski w XII w. zakazał urządzania przedstawień w kościołach. Synod budziński w następnym stuleciu zabronił również uczestnictwa w występach wędrownych śpiewaków (igrców), którzy przyciągali publiczność sztuczkami kuglarskimi i najświeższymi plotkami z wielkiego świata.

W średniowieczu na kanwie Ewangelii i cyklu liturgicznego rozwinęły się przedstawienia kościelne. Pierwszy świecki dramat, wystawiony w Bratysławie w 1536 r., przedstawiał los ludzki od urodzenia aż po śmierć.

W czasach renesansu w bogatych miastach górniczych i kupieckich wystawiano sztuki po niemiecku lub po łacinie. P. Kyrmezer i J. Tesak-Mośovsky, dwaj mieszkający w Pradze Słowacy, byli autorami sztuk biblijnych grywanych w języku czeskim.

Wraz z nadejściem kontrreformacji i pojawieniem się zakonu jezuitów teatr, zwłaszcza szkolny, stał się ważnym narzędziem propagandowym. Pierwszy spektakl po słowacku wystawili uczniowie jezuickiego gimnazjum w Spiskiej Kapitule w 1648 r., a pierwszą stałą scenę wybudowano w bratysławskim gimnazjum ewangelickim w 1656 r. (dopiero w 1692 r. powstała wspaniała barokowa scena w budynku Uniwersytetu Trnawskiego).

Stałe teatry, najpierw drewniane, później murowane, zaczęto wznosić na Słowacji w XVIII w. W 1776 r. w Bratysławie zbudowano pierwszy murowany teatr. W rezydencjach magnackich powstawały prywatne sceny (najlepsze w pałacach Erdódych i Palffych w Bratysławie), na których najczęściej grywano włoskie opery.

Teatr słowacki rozwinął się ze szkolnych teatrzyków amatorskich, w których żacy grali dla zabawy po obowiązkowych przedstawieniach. Przełomem okazało się wystawienie w 1830 r. komedii S. Chałupki Kocurkovo przez amatorską trupę z Liptowskiego Mikulasza, prowadzoną przez pasjonata teatru, reżysera, aktora i sponsora G. Fejerpatakyego-Belopotockiego, który zainicjował systematyczną działalność zespołu i doprowadził do wystawienia 40 sztuk. Szturowcy mieli trupy teatralne w Myjavie, Sobośti i Lewoczy, przy gimnazjum ewangelickim. Pod koniec XIX w. stolicą teatru amatorskiego stał się Martin.

Po 1918 r. słowacki teatr amatorski przeżył gwałtowny rozwój: w 1919 r. odbyło się 390 przedstawień, a w 1932 r. już 5900. Utworzone w 1919 r. w Martinie Towarzystwo Słowackiego Teatru Narodowego stało się zaczątkiem pierwszego profesjonalnego teatru na Słowacji (Slovenske narodne divadlo) założonego w Bratysławie w 1920 r. Niestety, grano w nim głównie sztuki czeskie i po czesku, a kontrowersje na temat dostępności sceny dla autorów i aktorów słowackich trwały do 1938 r. (niemniej wystawiono kilka spektakli słowackich, m.in. utwory Hviezdoslava i J. Palarika). W 1938 r. w Słowackim Teatrze Narodowym grano już tylko dramaty i opery w języku słowackim.

Dzisiaj w całym kraju działają liczne teatry profesjonalne i amatorskie (najwięcej w Bratysławie i Koszycach). Są teatry lalkowe, awangardowe i narodowościowe (m.in. teatry węgierskie w Komarnie i Koszycach, teatr Łemków i Ukraińców w Preszowie i teatr Romów w Koszycach).