NAUKA I FILOZOFIA

Urodzony w Salzburgu fizyk i matematyk Christian Johann Doppler (1803-1853) zaobserwował, że długości fal świetlnych i dźwiękowych zmniejszają się względem odbiorcy w miarę zbliżania się oraz zwiększają w miarę oddalania się ich źródła. Wyjaśnia to zmianę wysokości dźwięku syreny policyjnej lub karetki pogotowia w czasie gdy samochód mija nas z dużą prędkością. Reguła ta, nazwana zjawiskiem Dopplera, posłużyła do odkrycia, że inne galaktyki oddalają się od naszej i w związku z tym wszechświat się rozszerza.

W skład Koła Wiedeńskiego (Der Wiener Kreis) wchodzili uczeni (głównie filozofowie, matematycy, fizycy i logicy) skupieni wokół stołecznego uniwersytetu w latach 20. i 30. XX w. Ich poglądy często określa się mianem empiryzmu logicznego bądź neopozytywizmu. Za swojego prekursora uznali austriackiego filozofa i naukowca Ernsta Macha (jego nazwisko jest związane z tzw. liczbą Macha, określającą stosunek prędkości przepływu gazu lub poruszającego się w nim ciała do prędkości dźwięku w gazie). Członkowie Koła Wiedeńskiego sformułowali zasadę weryfikowalności, stanowiącej podstawę do oceny prawdziwości różnych pojęć. Działania matematyczne (np. 2 + 2 = 4) są prawdziwe, ponieważ są tautologiczne i nie można im zaprzeczyć. Prawdziwa jest również nauka, gdyż jej formuły znajdują swoje rozwiązania i da się je zweryfikować empirycznie. Nieprawdziwe są natomiast pytania metafizyczne (typu: „Czy istnieje Bóg?”), ponieważ nie można ich zweryfikować. Wielu członków grupy emigrowało z chwilą zajęcia Austrii przez nazistów w 1938 r. Kierunek ten zachował swoje wpływy, stracił jednak na sile oddziaływania, kiedy filozofowie nie umieli dojść do porozumienia, czy sama zasada weryfikowalności ma podlegać weryfikacji empirycznej, czy też nie.

Inny wybitny filozof austriacki, Karl Popper (1902-1994), urodził się w Wiedniu, tam też mieszkał i pracował aż do chwili, kiedy w obawie przed nazistami musiał, podobnie jak wielu innych, emigrować z kraju. Był związany z Kołem Wiedeńskim dość luźno i raczej na zasadzie przeciwności. Zmodyfikował neopozywistyczne kryterium sensowności i weryfikowalności zdań naukowych, wprowadzając w obręb filozofii nauki tzw. zasadę falsyfikacji, czyli podatności teorii na obalenie. Według niego, niemożliwe jest całkowite udowodnienie prawdziwości zdania naukowego, można tylko udowodnić jego fałszywość po ewentualnym pojawieniu się danych, które mu zaprzeczają.

Dlatego też teorie są akceptowane przez naukowców tak długo, dopóki nie zostanie wykazana ich fałszywość. Wtedy na ich miejsce szuka się nowych, ale i one w przyszłości mogą zostać sfalsyfikowane i zastąpione lepszymi (tak jak fizyka newtonowska została udoskonalona przez Einsteina). Postęp w nauce zawdzięczamy więc temu, że próbujemy wykazać fałszywość istniejących teorii naukowych. Popper jest również znany ze swych wybitnych prac w dziedzinie filozofii społecznej i politycznej.

Najwybitniejszym filozofem austriackim jest z pewnością Ludwig Wittgenstein (1889-1951), którego główne dzieło, Tractatus logico-philosophicus, wywarło znaczny wpływ na rozwój Koła Wiedeńskiego i filozofii XX w. Urodził się w Wiedniu, a zmarł w Cambridge, gdzie spędził ostatnie lata życia jako wykładowca uniwersytecki. Większość jego prac poświęcona była filozofii i ograniczeniom języka. Jego Tractatus jest poważną rozprawą naukową w formie serii logicznych wypowiedzi. Dokonując analizy logicznej języka, Wittgenstein doszedł do paradoksalnego wniosku: za pomocą języka musiał powiedzieć to, co jak twierdził, mogło zostać przedstawione wyłącznie za pomocą wykraczających poza język analiz. Niemniej jednak był przekonany, że we wspomnianym wcześniej dziele wszystko co było możliwe do osiągnięcia w filozofii, zostało przez niego osiągnięte. Odsunął się więc od świata, przyjmując posadę nauczyciela w wiejskiej szkole w zachodniej Austrii. Po kilku latach wrócił jednak ponownie do filozofii, zmieniając jednak swoje pierwotne poglądy (tzw. Wittgenstein II). Jego nowa teoria języka jako systemu gier językowych o charakterze przede wszystkim pragmatycznym, była mniej kategoryczna i podkreślała możliwości kreatywne samego języka. Wittgenstein jest uznawany za jednego z najbardziej wpływowych filozofów XX w., aczkolwiek w życiu prywatnym był człowiekiem raczej samotnym. Jego największym lękiem była obsesyjna wizja zniszczenia jego dzieł przez pożar (za jego życia tylko Tractatus logico-philosophicus ukazał się drukiem), w związku z czym przechowywał je w ognioodpornym sejfie.