Antyczni Grecy i ich spadkobiercy – Rzymianie
Większość antycznych miast, które zwiedza w Turcji turysta, wznieśli Grecy, będący bez wątpienia pierwszymi w dziejach ludzkości budowniczymi, permanentnie dążącymi do odkrycia wiecznych i słusznych prawideł formy i proporcji. Nawet jeśli zwiedzamy miasta powstałe przed przybyciem Greków do Azji Mniejszej czy też zamieszkane przez inną ludność, nie możemy zaprzeczyć przemożnego na nie wpływu kultury Grecji epoki klasycznej, a później hellenistycznej. Grecy chcieli stworzyć idealną pod każdym względem architekturę. co w dużej mierze im się udało. Świadczy o tym fakt istnienia pewnych zasad i standardów przez z górą dwa tysiąclecia. Niektórzy badacze historii Grecji uważają, że Jonia – kraina na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej – odegrała główną rolę w rozwoju kultury greckiej, będąc pomostem pomiędzy Helladą a Wschodem. To tutaj przecież powstały dwa z siedmiu cudów starożytnego świata.
Nad antycznym miastem, budowanym od ok. VI w. p.n.e. wg prostokątnego planu, wznosiło się wzgórze z akropolem, czyli warowną twierdzą otaczającą najważniejszą świątynię w mieście i gmachy publiczne. Centrum miasta stanowiła agora – czworoboczny, otwarty plac handlowy. Agora, służąca również powszechnym zgromadzeniom, otoczona była portykami kolumnowymi (tzw. stoa). Już w VIII stuleciu p.n.e. wykształciły się najważniejsze porządki architektoniczne starożytnej Grecji – style dorycki i joński (właśnie w Jonii). Określały one formy, proporcje i ozdoby kolumn, co przekładało się na ogólny profil budowli. Oczywiście najświetniejsze budowano świątynie i reprezentacyjne gmachy publiczne, domostwa natomiast nic wyróżniały się niczym szczególnym.
Najwspanialszą świątynią w jońskim stylu był Artemizjon w Efezie (jeden z siedmiu cudów świata), po którym dziś podziwiać możemy jedynie fundamenty i jedną kolumnę. Nieco więcej zachowało się ze świątyni Apollina w Didymie. Obie budowle były piękne i monumentalne, a ponieważ konstrukcje tego typu (jak i np. agory) dekorowano płaskorzeźbami i posągami, powstały w Jonii słynne szkoły rzeźbiarzy.
W połowie VII w. p.n.e. zaczęto tworzyć rzeźby dużego formatu, początkowo o charakterze sakralnym, a później również świeckim. Jednocześnie wykształca się dekoracyjna płaskorzeźba umieszczana na frontonach świątyń i budynkach publicznych. Wszystko to podziwiać możemy w wielu lepiej lub gorzej zachowanych antycznych miastach w Turcji. Obok rzeźby pojawiły się malarstwo i artystyczne wyroby ceramiczne dopełniające piękna kultury i sztuki antycznych Greków. Wraz ze sztuką rozwijały się literatura i nauka, a przede wszystkim filozofia (związana wówczas ściśle z nauką). Takim filozofom jak Tales z Miletu czy Heraklit z Efezu towarzyszyło wielu wybitnych matematyków i lekarzy – wszyscy pozostawili po sobie liczne dzieła naukowe.
Jeśli chodzi o literaturę, to niewątpliwie jednym z wybitniejszych osiągnięć w dziedzinie pieśni bohaterskiej były Iliada i Odyseja, wg najpopularniejszej z teorii napisane już ok. VIII w. p.n.e. przez legendarnego Homera. Obecnie badacze skłaniają się raczej ku hipotezie, że oba dzieła są spisaną wersją opowieści istniejących znacznie wcześniej, przekazywanych jedynie ustnie.
W czasach hellenistycznych, czyli w okresie po podbojach Aleksandra Wielkiego, jeszcze bardziej rozszerzył się przemożny wpływ kultury greckiej w Azji Mniejszej. W tym okresie zrodził się trzeci styl architektoniczny – porządek koryncki. Wtedy też w mieście Pergamon powstało centrum kultury hellenistycznej promieniujące nie tylko na całą Anatolię, ale również na Attykę. Skupiła się tu myśl intelektualna, a słynna biblioteka dorównywała tej z egipskiej Aleksandrii. W okresie hellenistycznym architektura i rzeźba święciły prawdziwe triumfy, szczególnie że ich związek ze sobą był bardzo silny. Wiemy, że kwitło również malarstwo monumentalne, chociaż bardzo niewiele przykładów dotrwało do naszych czasów. O kunszcie ówczesnych twórców świadczyć mogą dekoracje czerwono-figurowych waz. Wielu wybitnych malarzy działało właśnie w Jonii.
Mniej więcej od połowy II w. p.n.e. można mówić o panowaniu rzymskim w Azji Mniejszej. Pojawiły się wówczas w sztuce nowe tendencje. Zaczęto szeroko stosować łuki, które znane były Grekom, ale nie zaskarbiły sobie sympatii na taką skalę, jaką obserwujemy w państwie rzymskim. Sztukę poczęło cechować naśladownictwo, a odziedziczony po Grekach styl koryncki zaczął dominować w rzymskiej architekturze. Naukowcy podkreślają fakt, że sztuka cesarstwa rzymskiego miała helleński charakter, zarówno w zakresie form architektonicznych, jak i ornamentyki oraz rzeźby i malarstwa. W miastach małoazjatyckich, tak jak i na terenie całego cesarstwa, Rzymianie wznosili wspaniałe budowle i pomniki wykonywane przez artystów greckich, a charakteryzowały się one kopiowaniem klasycznych elementów dekoracji architektonicznej. Niemal wszystkie miasta w Anatolii rozbudowywano i umacniano nowymi murami, doprowadzano akwedukty i zajmowano się przebudową lub wznoszeniem od podstaw wielkich teatrów. W późnym okresie cesarstwa rzymskiego zaczęła się rozwijać sztuka wczesnochrześcijańska.