Islam a sztuka

Islam a sztuka

Kultura i sztuka turecka łączą się ściśle z islamem, przyjmowanym przez plemiona turkmeńskie od początku X w. Wtedy też zaczęły one przybywać stopniowo do Anatolii, starając się dotrzeć do jej zachodnich granic. Doktryna muzułmańska przenikała wszystkie dziedziny życia i twórczości ludzi, sztuka oparta była na objawieniu Mahometa zapisanym w Koranie. Oznacza to, że poddała się religii i przynajmniej w początkowym okresie państwa tureckiego była wyłącznie sakralna. Wszystkie gałęzie sztuki i wiedzy podporządkowane były naczelnej idei – przekształcenia sposobu życia człowieka i jego psychiki w duchu Koranu. W przekonaniu muzułmanów wiedza, nauka i sztuka miały charakter święty, a więc najstarszym miejscem nauki stał się meczet, a następnie przyległa do niego medresa, czyli szkoła teologiczna. To miało wpływ na rozwój sakralnej architektury. Oprócz miejsca do modłów, meczet był miejscem, gdzie z licznych inskrypcji można się było dowiedzieć o Allachu i w ciszy oraz spokoju kontemplować jego przekaz.

Architektura zajęła najważniejsze miejsce pośród wszystkich sztuk, zwłaszcza że skupiała w sobie i inne dziedziny: przede wszystkim rzeźbiarstwo, zdobnictwo i malarstwo, ale również np. snycerstwo. Rzeźba wyrażała się w pięknie modelowanych portalach, kapitelach kolumn, w marmurowych mihrabach i mimberach, a także oknach, niszach i fontannach (sadirvan). Poza budownictwem dziedzina ta nie miała szansy bytu, ponieważ Koran potępiał samoistną rzeźbę figuralną. Z kolei zdobnictwo i malarstwo można obserwować w wykończeniu wnętrza – ściany pokryte freskami lub piękną wykładziną z fajansowych kafli oraz wytwornie zdobione galerie. Snycerstwo obejmowało rzeźbienie w drewnie mihrabów, mimberów i innych ruchomych elementów świątyni. Ornamenty przedstawiały motywy znane z Iranu i krajów arabskich. Były to przede wszystkim geometryczne i roślinne arabeski oraz arabskie inskrypcje. Ale wytworzono także rodzime wzory i nie zawsze stosowano się ściśle do zakazów Koranu. Świadczą o tym seldżuckie rzeźby figuralne, zgromadzone w muzeach w Konyi i Stambule (chociaż nie było ich wiele). Ale mistrzostwo osiągnęli Seldżucy w rzeźbie architektonicznej, stosując motywy gwiazd, medalionów, palmet (rozłożone wachlarzowo wąskie listki na kształt palmy) oraz przeplatających się wstęg. Do tego dochodziły wpisane we wzory arabskie inskrypcje.

Poczesne miejsce w sztuce tureckiej zajmują przedmioty codziennego użytku i wyposażenia wnętrz budowli świeckich. Stambuł słynął z wyrobu drogocennych tkanin i kobierców, wyrobów fajansowych i jubilerskich oraz zdobionej broni i przedmiotów zbytku. Większość tych rzeczy wyrabiano na potrzeby dworu – Sułtańskiego Seraju – Topkapi Sarayi. Wysoki poziom reprezentowały kaligrafia i malarstwo miniaturowe.

Od XVIII w. sztuka turecka zaczęła przejmować wzorce z zachodu, a zwłaszcza dominującego tam wówczas baroku; ulubionym motywem dekoracyjnym stał się stylizowany tulipan, od czego wzięła się nazwa tej niewyróżniającej się niczym oryginalnym epoki. Współczesna sztuka turecka nie odbiega od standardów światowych, aczkolwiek w budownictwie sakralnym wciąż dominują tradycyjne wzorce.