PAUL CÉZANNE (1859—1906)
Urodzony w Aix-en-Provence. W młodzieńczym okresie twórczości (do roku 1872) pozostaje głównie pod urokiem Delacroix i Courbeta. Tworzy wtedy głównie portrety i kompozycje figuralne o tematyce romantyczno-erotycznej, malowane grubymi impastami, gwałtownymi uderzeniami pędzla w ciemnej na ogół gamie kolorystycznej.
Lata 1872—1882 to okres impresjonistyczny jego twórczości. Największą rolę w przejęciu przez Cézannea palety, faktury i tematyki impresjonistycznej odegrał wpływ Pissarra. Jednakże już pod koniec lat siedemdziesiątych Cézanne zaczyna tworzyć własny styl wykraczający poza ramy malarstwa impresjonistycznego.
Lata 1882—1895 nazywane są okresem konstrukcyjnym jego twórczości. Wysiłek artysty ześrodkowany jest na organizowaniu powierzchni płótna, na budowie obrazu. Doznanie zmysłowe kontrolowane jest ustawiczną czujną pracą intelektu. Jednym z głównych dążeń artysty jest przekazanie wrażeń trójwymiarowości przedmiotu i głębi przestrzennej wyłącznie przy pomocy właściwych zestawień kolorystycznych, z całkowitym pominięciem tradycyjnego modelunku światłocieniowego. Jest to okres bujnego rozkwitu twórczości Cézannea, osiągnięcie doskonałej równowagi twórczej. W tym też okresie robi artysta decydujący krok w kierunku autonomii obrazu, w nowoczesnym znaczeniu tego słowa.
Lata 1895—1906, zwane również okresem syntetycznym, charakteryzuje ponowne wtargnięcie elementów ekspresji, namiętności i liryzmu w zrównoważony świat kompozycji Cézannea. Intensywny kolor oprócz stosunków między rzeczami zaczyna wyrażać nastroje twórcy. Równocześnie porządkowanie, upraszczanie i świadome budowanie powierzchni płótna z elementów oglądanej przyrody postępuje dalej i obrazy z tego okresu zawierają zarówno elementy przyszłego fowizmu, jak kubizmu.
Cézanne spędza większą część życia w rodzinnej Prowansji. W Paryżu przebywa najczęściej w latach siedemdziesiątych, kiedy współpracuje i utrzymuje przyjacielskie kontakty z Pissarrem, Monetem i innymi impresjonistami. W latach 1874 i 1877 bierze udział w I i II wystawie impresjonistów. W następnych wystawach grupy nie uczestniczy i z niewielkimi wyjątkami (1 obraz na Salonie 1882, 1 na Décennale 1889, udział w wystawie grupy XX w Brukseli) nie wystawia w ogóle. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych opuszcza Prowansję tylko dla krótkotrwałych odwiedzin przyjaciół. Jedynie rok 1888 i 1898 spędza w Paryżu. Na skutek tej izolacji artysty, malarstwo jego pozostaje niemal całkowicie nie znane w Paryżu. Jedynym miejscem, gdzie można zobaczyć kilka jego obrazów, jest. niewielki sklep z farbami przy ul. Clauzel tzw. ojca Tanguy. Pierwszym wielkim pokazem prac Cézannea była wystawa stu pięćdziesięciu obrazów artysty, zorganizowana w r. 1895 przez Ambroise Vollarda w jego galerii przy ul. La Laffitte. Wystawa ta jak i inne, które nastąpiły w niedługim czasie, ułatwiły odkrycie Cézannea przez młode pokolenie artystów, a także bliższe zainteresowanie jego twórczością kilku krytyków i niektórych kolekcjonerów. Zwłaszcza po r. 1900 Cézanne zaczyna otrzymywać szereg objawów uznania i podziwu ze strony młodych malarzy, poetów i krytyków. W 1901 r. Maurice Denis wystawia obraz pt. Hommage à Cézanne, na którym Odilon Redon, Edouard Vuillard, K. X. Roussel, Vollard, Denis, Sérusier, Mellerio, Abel Ranson i Pierre Bonnard zgromadzeni są wokół martwej natury Cézannea. Z wyjątkiem Redona, którego uważają oni za swego patrona i mistrza, przedstawieni malarze są młodymi artystami z kręgu symbolistów i nabistów. Niektórym spośród młodych admiratorów Cézannea, jak Charles Camoin, Louis Aurenche, Claude Roger- -Marx czy Emile Bernard, udaje się poznać osobiście artystę i nawiązać z nim stosunki przyjacielskie. Bernard stara się listownie kontynuować dyskusje o sztuce, które prowadził w czasie spotkań z Cézannem.
Toteż w listach do Emila Bernard zawarta jest większość znanych nam wypowiedzi artysty o twórczości malarskiej. Poza korespondencją czy rozmową Cézanne, przeciwnik teoretyzowania, nie formułował swych poglądów artystycznych. Listy te, pochodzące z ostatnich lat życia artysty, pełniły po jego śmierci rolę swoistego testamentu artystycznego. Zawarte w nich skąpe wypowiedzi, wielokrotnie przedrukowywane w całości lub we fragmentach, bywały jednak rozmaicie interpretowane. Zależnie od kerunku powołującego się na przykład i nauki Cézannea wysuwano na czoło albo wypowiedzi dotyczące porządkowania, upraszczania i przekształcania natury w wizji artysty, świadomej budowy obrazu (głównie kubiści i kierunki pokrewne), albo też jego nacisk na obserwację natury, na rolę bezpośredniego doznania natury przez artystę.