Literatura Słowacka
Najstarsze zabytki językowe z terenu Słowacji pochodzą z czasów wielkomorawskich. Misjonarze bizantyjscy Cyryl i Metody, zaproszeni na ziemie Słowian zachodnich przez księcia Rościslawa w 853 r., stworzyli pierwsze słowiańskie pismo oraz przełożyli ewangelię na język starocerkiewno-słowiański, który stał się również językiem liturgii. Żywoty św. św. Cyryla i Metodego, spisane przez ich uczniów, należą do najstarszych zabytków piśmiennictwa słowiańskiego.
Po zwycięstwie opcji łacińskiej w Kościele Zachodnim ziemie Słowacji na długo znalazły się w orbicie piśmiennictwa łacińskiego, a zabytki literatury od X do XV w. to głównie kroniki i legendy. Wraz z husytyzmem w XIV w. na Słowację przeniknął język czeski, w którym dokonywano wpisów m.in. do ksiąg miejskich (m.in. Księga Żylińska z XV w.). W czeskojęzycznych Spiśskich modlitbach z 1480 r. znajdują się słowackie glosy. Reformacja wprowadziła język czeski do nabożeństw protestanckich.
W dobie renesansu na uniwersytecie praskim działało paru Słowaków. Humanista J. Jessenius był autorem pierwszej gramatyki języka czeskiego. Jego kolega, filolog klasyczny Benedykt z Nedożier, wypominał rodakom, że – w odróżnieniu od Czechów – nie dbają o język ojczysty.
W połowie XVII w. na Słowacji wydano kancjonały J. Tranovskiego Cithara sanctorum oraz B. Szólósiego Canthus catholici. Świecką poezję dydaktyczną reprezentują słowackie wiersze P. Benickiego oraz tasiemcowy poemat H. Gavlovića Valaska śkola – mravov stodola z połowy XVIII w.
Pod koniec XVIII w. pod wpływem ideologii oświecenia nasiliły się próby wprowadzenia języka słowackiego do literatury. W 1783 r. J. Bajza napisał pierwszą słowacką powieść pt. Przypadki i doświadczenia młodzieńca Renego, która była typowym przykładem oświeceniowej prozy dydaktyczno-satyrycznej. Kilka lat później A. Bernolak opracował pierwszą gramatykę języka słowackiego. Język Bernolaka popularyzował J. Fandly w książkach dydaktycznych adresowanych do ludu. Do rangi literackiej podniósł bernolakowszczyznę Jan Holly w przekładach poetów antycznych (Homera, Wergiliusza) oraz we własnych eposach Svatopluk, Cirilometodiada czy Slav. Z Bernolakiem nie zgodzili się twórcy z kręgów protestanckich, których łączyły ścisłe związki z Czechami, a pisali w języku czeskim.
Następne pokolenie Słowaków pod wpływem romantyzmu zwróciło się ku tradycjom ludowym. P.J. Śafarik, zanim został wybitnym slawistą i archeologiem, opublikował zbiór wierszy Tatranska Muza s lyrou slovenskou. Przełom romantyczny nastąpił na Słowacji w latach 30. XIX w. Pastor protestancki K. Kuzmany stworzył podwaliny teoretyczne dla nowego stylu. W noweli Ladislav (1838) apoteozował panslawizm, którego ostoją miała być potężna Rosja, potępiając m.in. powstanie listopadowe, jako zdradę wobec słowiańszczyzny. Przetłumaczył ballady Mickiewicza najpierw na język czeski, a po reformie Stura przeszedł na słowacki.
Pokolenie słowackich romantyków z E. Śturem na czele rozpoczęło polemikę z założeniami Bernolaka i stworzyło własną propozycję języka literackiego, która tym razem wytrzymała próbę czasu. Po słowacku Śtur wydawał pismo społeczno-polityczne „Narodnie noviny” z dodatkiem literackim „Orol Tatranski”. Do rozwoju i okrzepnięcia nowego języka przyczyniła się twórczość kilku wybitnych osobowości tamtej doby: J. Krala, romantycznego rewolucjonisty, twórcy ballad, A. Sladkovića, poety lirycznego, który w eposie Detvan stworzył obraz i apoteozę słowackiego ludu, S. Chałupki, poety, uczestnika powstania listopadowego, autora wierszy i eposu historycznego Mor ho!, tłumacza m.in. Mickiewiczowej Reduty Ordona na język słowacki, J. Botto, autora m.in. eposu Smrt’ Janośikova, J. Kalinćiaka, prozaika, autora powieści historycznych i J. Palarika, dramatopisarza, autora popularnych komedii Inkognito i Drotdr.
Pod koniec XIX w. drogę realizmowi torowali P. Orszagh (Hviezdoslav), jeden z najwybitniejszych poetów słowackich, który rozwinął różne gatunki literackie, z liryką (Krvave sonety), poematem (Hdinikova żena), a nawet dramatem – pierwszą sztuką teatralną w języku słowackim (Herodes a Herodias), J. Hurban Vajansky, polityk, redaktor, poeta i prozaik, autor licznych nowel z życia ludu wiejskiego (Obrazky z ludu), pisarz i lekarz M. Kukućin oraz dramatopisarz-realista J. Gregor-Tajovsky.
Do najwybitniejszych twórców okresu międzywojennego należą m.in. pisarze J. Jesensky (Demokraci) J. Ciger-Hronsky (Jozef Mak), M. Urban (Żywy bicz), oraz poeci – M. Razus (pastor protestancki, poeta uprawiający lirykę patriotyczną, a zarazem prozaik rozliczający się ze słowacką historią), J. Smrek (poeta, symbolista, którego twórczość z czasem ewoluowała w kierunku radosnego witalizmu i erotyki, A. Żarnov (tłumacz Mickiewicza, Krasińskiego i Kasprowicza, autor patriotycznej poezji zaangażowanej politycznie i elegii napisanych po śmierci synka), J. Lenko (poeta wyrosły z surrealizmu i neosymbolizmu, autor wierszy wojennych i liryków opiewających piękno przyrody i życie wiejskie, R. Fabry (nadrealista, autor wierszy z elementami dadaizmu i poetyzmu -awangardowego nurtu w poezji czeskiej, nawiązującego do futuryzmu i kubizmu), R. Dilong (franciszkanin, czołowy poeta Katolickiej Moderny, ugrupowania, które uwolniło katolicką poezję od tonów moralizatorsko-teologicznych, kierując ją na tory poezji czystej i surrealizmu).
II wojna światowa z epizodem faszystowskim i krwawo stłumionym powstaniem narodowym stała się istotnym tematem w literaturze powojennej. Podejmują go m.in. powieści D. Tatarki, P. Jilemnickiego, R. Jaśika i L. Mńaćko (Śmierć nazywa się Engelchen). Lata 60. XX w. to czasy rozrachunku z rzeczywistością, a także rozwoju prozy obyczajowej i eksperymentów formalnych. Do wybitnych poetów tego okresu należą M. Rufus, M. Valek i V Turćany, a wśród prozaików wyróżniają się R. Sloboda i P. Jaros (Tysiącletnia pszczoła).
Po wojnie na język polski przetłumaczono dziesiątki utworów słowackich pisarzy. Obszerną bibliografię zawiera książka W. Nawrockiego i T. Siernego: Czeska i słowacka literatura piękna w Polsce w latach 1945-1980 (Katowice 1983).