Spuścizna Hetytów i państwa pohetyckie

Turcja jest zlepkiem wielu kultur naszego świata. Znajdziemy tu ślady po Hetytach, przykłady greckiej i rzymskiej architektury antycznej, budowle z okresu Bizancjum oraz arcyciekawe zabytki tureckie. W muzeach podziwiać będziemy m.in. piękne rzeźby starożytne, bizantyńskie mozaiki oraz wspaniałe okazy osmańskich strojów, kolejnych wydań Koranu i oryginalnej biżuterii. Wszystko to należy do szeroko pojętej kultury Anatolii, ale nie jest ona ograniczona jedynie do tych zagadnień. Ważną rolę w życiu dworu osmańskiego odgrywała muzyka, która i we współczesnej Turcji jest zjawiskiem powszechnie łubianym. Jeszcze większą spuściznę pozostawiła po sobie wspaniała literatura, sięgająca swymi korzeniami państwa seldżuckiego, a wszystko to wespół z przemożnym wpływem religii islamskiej wyryło trwałe ślady w umysłach mieszkańców Turcji, co bezpośrednio przełożyło się na ich obyczaje, a więc życie codzienne.

Spuścizna Hetytów i państwa pohetyckie

Pierwszym organizmem państwowym w Azji Mniejszej było państwo hetyckie (XVIII – VIII w. p.n.e.), ale jeszcze przed przybyciem Hetytów na te tereny znajdowały się tu faktorie handlowe założone przez kupców z Mezopotamii i Syrii. Ich archiwum znalezione w Kultepe (nieopodal Kayseri), zapisane w piśmie klinowym na glinianych tabliczkach, jest najstarszym zabytkiem piśmiennictwa w Anatolii. Daje ono odpowiedzi na wiele pytań dotyczących handlu, polityki i gospodarki tamtych czasów. Po asymilacji Hetytów i przejęciu przez nich kontroli nad dotychczasowymi luźnymi miastami-państwami kultura Anatolii była zdominowana przez ten indoeuropejski lud. Ale różnorodne czynniki etniczne powodowały mieszanie się form artystycznych, a przez to powstawanie nowych i oryginalnych, przede wszystkim w życiu religijnym.

Hetyci wykształcili religię politeistyczną i antropomorficzną z rozbudowanym systemem rytuałów. Charakterystyczne dla tego okresu są rzeźby skalne wykonywane wg określonego schematu oraz płaskorzeźby okalające mury miast i ściany świątyń (np. sanktuarium w Yazilikaya). Reliefy przedstawiały liczne bóstwa (wśród których najważniejszym był Tarhunt) oraz służących im wiernie królów. Hetyci pozostawili po sobie również wiele figurek rytualnych wykonanych przeważnie z gliny lub brązu, które przedstawiały nie tylko bóstwa, ale też ludzi oraz zwierzęta (częstym motywem był jeleń, uważany prawdopodobnie za uosobienie jakiegoś boga).

W hetyckich miastach stało wiele świątyń, których jedynie marne pozostałości może podziwiać współczesny turysta. Osady strzeżone były przez wały obronne z wieżami, a bramie wjazdowej towarzyszyły posągi lwów, sfinksów lub po prostu wojowników. Hetyci pozostawili po sobie ogromną ilość dokumentów spisanych – podobnie jak archiwum kupieckie z Kultepe – w języku klinowym na glinianych tabliczkach (większą część znaleziono w stolicy Hattusas). Na tabliczkach przeważają teksty religijne, ale są również teksty polityczne i historyczne, a nawet korespondencja ówczesnych władców.

Po upadku państwa hetyckiego nastał w Anatolii okres, który można określić jako „przed przybyciem Greków” lub też pohetycki. Na takie organizmy państwowe, jak Frygia czy Lidia, bez wątpienia miała wpływ kultura Hetytów. Ale coraz bardziej zaczęto zwracać się ku zachodowi, zaczęli przybywać pierwsi Grecy i bez większych przeszkód zdominowali (pod względem kulturowym) małoazjatyckie społeczności. Wśród nich np. Licję i Karię; to król tej ostatniej wybudował słynne na całym świecie, greckie w swym stylu, mauzoleum (jeden z siedmiu cudów świata). Ale Likijczycy i Karowie mieli jeszcze własne pismo.